Gratis openbaar vervoer is openbaar vervoer dat gratis aan de reizigers wordt aangeboden.
De meest genoemde voordelen van gratis openbaar vervoer zijn de vermindering van het aantal autoverplaatsingen en een toename van de mobiliteit voor mensen met een laag inkomen. De nadelen zijn de hoge kosten die er aan verbonden zijn en een toename van gemakzucht bij de reizigers.
Vlaanderen
Sinds 1 juli 1997 is in Hasselt de stadsbus gratis voor iedereen en de
streekbus gratis voor Hasselaars. Burgemeester Steve Stevaert heeft de
lage kostendekkingsgraad van 9% afgekocht. het aantal reizigers in de
doorgaans bijna lege stadsbussen in Hasselt verachtvoudigde.
Inmiddels heeft vervoerbedrijf De Lijn een vaste formules ontwikkeld
zodat Belgische gemeenten op makkelijke wijze gratis of goedkoop (dat
wil zeggen met goedkope abonnementen) openbaar vervoer voor hun burgers
kunnen inkopen. Daardoor is in verschillende gemeenten het openbaar
vervoer voor de inwoners gratis of erg goedkoop.
Volgens critici is de term gratis misleidend. Een betere term is
inkomensherverdeling, waardoor we de kosten van de gratis dienst terug
herverdelen via andere heffingen. In Vlaanderen wordt gratis of
goedkoop openbaar vervoer daarom ook 'derdebetalersysteem' genoemd.
Daarmee wordt bedoeld dat derden (gemeenten, scholen of werkgevers)
(een deel van) de vervoerkosten voor hun rekening nemen.
Nederlandse initiatieven
Door het succes van de gratis bus in Hasselt willen met name de
gemeentelijke 'leefbaar' partijen ook gratis bussen in hun steden.
Onderzoek naar mogelijkheden voor gratis openbaar vervoer worden gedaan
in onder andere Arnhem en Utrecht. In Eindhoven is zelfs een
projectwethouder aangesteld om een proef voor te bereiden van gratis
openbaar vervoer.
Een obstakel voor de invoering van gratis openbaar vervoer in Nederland
vormt de huidige subsidiëring van het OV op basis van
opbrengstsuppletie. Hierdoor verhoudt de subsidie zich lineair met de
inkomsten uit de verkoop van nationale vervoerbewijzen. Bij het
wegvallen van de kaartverkoop, vervalt ook het recht op rijksbijdrage
voor de OV-exploitatie. Als in 2005/2006 de subsidie op basis van
structuurkenmerken wordt ingevoerd, maakt een groot experiment met
gratis OV in Nederland een grotere kans.
Voor beperkte "gratis OV"-acties is een daling in de kaartverkoop
nauwelijks merkbaar en blijft de subsidie gewoon gehandhaafd. De
gemeente of provincie hoeft dan alleen een inkomstenderving aan de
vervoerder te betalen.
Op deze wijze was de stadsbus in Dordrecht de laatste zes weken van
2002 gratis om de parkeerdruk tijdens de eindejaarsperiode te
verminderen. Ook dit jaar zal de Dordtse stadsbus waarschijnlijk de
laatste zes zaterdagen gratis zijn.
Leiden - Den Haag
De vervoersautoriteit Zuid-Holland biedt sinds maandag 5 januari 2004
gratis openbaar vervoer aan op de lijnen 95 (Den Haag Centraal - Leiden
- Noordwijk) en 88 (Den Haag Centraal - Leiden - Oegstgeest). De gratis
bussen moeten het drukke forenzenverkeer per auto op de A44 ontlasten.
Automobilisten uit de regio Leiden kunnen op de gratis bus stappen bij
transferium 't Schouw aan de A44.
De reizigers krijgen van de buschauffeur een jaarabonnement voor deze
twee buslijnen uitgereikt. Hierop staat een verwijzing naar de
vervoersvoorwaarden, die de aansprakelijkheid van de vervoerder
beperken. Het in ontvangst nemen geldt als aanvaarden van deze
voorwaarden.
De provincie hoopt dat dagelijks 300 extra forenzen de bus nemen. Dit
komt neer op 5% minder auto's op de A44. Het experiment duurt een jaar
(t/m 31 december 2004) en kost de provincie zo'n 1 miljoen euro.
Op 18 februari 2004 werd bekend dat het aantal reizigers gestegen is van 1200 naar 2500 per dag.
Lichtmis-Zwolle
Sinds 23 februari 2004 zet Arriva gratis pendelbussen in tussen de
carpoolplaatsen bij de Lichtmis (afslag 22 Nieuwleusen) en afslag 21
(Ommen) aan de Rijksweg 28 naar het station van Zwolle. Deze
pendeldienst wordt ingezet als alternatief tegen de files op de A28
tengevolge van langdurige wegwerkzaamheden in Zwolle. De bussen maken
gebruik van een parallelweg langs de autosnelweg.
Verschil tussen België en Nederland
Het grote verschil tussen België en Nederland is de motivering voor
gratis openbaar vervoer: In België baseert men zich in grote mate op
sociale motieven, terwijl in Nederland vooral de congestieproblematiek
in grote en middelgrote steden een rol speelt.
Goedkoop openbaar vervoer
Een andere ontwikkeling in het Nederlandse stadsvervoer is het goedkoop
openbaar vervoer dat inmiddels in meerdere gemeenten ingang heeft
gevonden.
Bij goedkoop openbaar vervoer wordt een speciaal voordelig kaartje
geïntroduceerd. Het grote voorbeeld voor veel steden hierbij is
Apeldoorn dat in 2000 het piekkaartje (ƒ1.-) heeft ingevoerd voor een
enkele reis (sinds 2002 overgegaan in het euroretour). Het aantal
reizigers is sindsdien met 38% gestegen.
Bron: Wikipedia